O klikerze i szkoleniu pozytywnym

Niniejszy wpis ma służyć uporządkowaniu niektórych pojęć związanych ze szkoleniem, a także obaleniu mitu, że szkolenie pozytywne to tylko "machanie psu smakołykami przed nosem".

Większość osób, które postanowiły szkolić swojego psa, lub choćby zrobiły rozeznanie w tym temacie, mogła natknąć się na zestaw niezrozumiałych pojęć, takich jak: kliker, wzmacnianie zachowań lub szkolenie pozytywne. Gdy jeszcze dodamy do tego liczne dyskusje w Internecie, dotyczące słuszności takich czy innych metod, lub wylądujemy na placu szkoleniowym w grupie, która miała już wcześniej zajęcia, zagubienie w temacie okaże się zupełnie zrozumiałe. Podobnie niejasne bywają, często pisane specjalistycznym żargonem, opisy na licznych stronach internetowych. Warto więc wyjaśnić kilka pojęć wprawiających w zakłopotanie nawet osoby ćwiczące z psem od jakiegoś czasu.

Kliker jest to małe urządzenie, złożone z plastikowego pudełeczka i blaszki wydającej specyficzny dźwięk kliknięcia, od którego bierze się nazwa. Kliker służy do zaznaczania zachowań psa, które zamierzamy nagrodzić. Żeby zrozumieć istotę działania tego prostego przyrządu, trzeba sięgnąć po pojęcie warunkowania. Skomplikowane definicje i szczegóły są zupełnie zbędne do efektywnej pracy z psem, dlatego chciałabym się skupić na uporządkowaniu spraw podstawowych.

Wiele osób posługuje się pojęciem warunkowania, nie tłumacząc co ono oznacza. Przede wszystkim jest to jedna z wielu (o czym niektórzy zapominają) form uczenia się. Bazuje na automatycznych reakcjach, czyli z jednej strony pozwala na bardzo uniwersalne zastosowanie (nawet ślimaki uczą się w ten sposób), z drugiej – nie wymaga bardzo skomplikowanych procesów myślowych. Często zwierzęta (w tym ludzie) nawet nie uświadamiają sobie, że nabyli nowy odruch dzięki warunkowaniu. Dla przykładu: ktoś bezmyślnie zawsze wraca do domu okrężną drogą – wydaje się to zupełnie nieuzasadnione, tymczasem powodem jest dziurawy chodnik na trasie krótszej, lub odwrotnie – sklep z ulubionymi słodyczami przy tej dłuższej. Czyli: dłuższa droga jest wynagradzana, a osoba która się nią przemieszcza wie tylko tyle, że lubi ją bardziej niż inne. Słowem – warunkowanie oznacza coś co sprawi, że zachowamy się w taki lub inny sposób w określonych warunkach.

Warunkowanie dzielimy na klasyczne i instrumentalne. Warunkowanie klasyczne, pisząc w dużym skrócie, służy nam do wywołania skojarzenia między dwoma bodźcami. Nas interesuje konkretnie nauczenie psa, że klik=smakołyk. Najważniejsze jest jednak pytanie: po co uczyć psa reakcji na kliker? Otóż po to, żeby móc bardzo dokładnie zaznaczyć „teraz zrobiłeś coś, co zwiastuje nagrodę”. Kliker jest narzędziem bardzo precyzyjnym i przydaje się do nauki zadań złożonych lub wymagających dokładności. Z tym, że nauka zachowań należy już do warunkowania instrumentalnego.

Warunkowanie instrumentalne to „programowanie” pewnych zachowań, w tym też zaniechania reakcji (uczenie psa rezygnowania z zachowań, które nam nie odpowiadają). Istotą uczenia się przez warunkowanie instrumentalne jest to, że każde działanie pociąga za sobą określone konsekwencje. By móc je uporządkować, potrzebne jest wyjaśnienie kilku pojęć.

Wzmocnienie – coś, co sprawia, że zachowanie będzie powtarzać się częściej (a nie to co nam się wydaje nagrodą! dla psa-niejadka parówka to żadne wzmocnienie).

Kara – coś, co sprawia, że zachowanie będzie powtarzać się rzadziej.

Pozytywne oznacza tu zawsze dodanie bodźca.

Negatywne oznacza zabranie bodźca.

Bodziec apetytywny – coś, czego pies chce (coś miłego)

Bodziec awersyjny – coś, czego pies wolałby uniknąć (coś niemiłego).

Możliwe konsekwencje zachowań psa wyglądają więc następująco:

Dodające bodziec:

Zabierające bodziec:

Zwiększające częstość zachowania:

Wzmocnienie pozytywne – dodajemy coś miłego

(np. smakołyk, zabawa)

Wzmocnienie negatywne – zabieramy coś niemiłego

(np. spuszczenie ze smyczy)

Zmniejszające częstość zachowania:

Kara pozytywna – dodajemy coś niemiłego

(np. uderzenie, szarpnięcie)

Kara negatywna – zabieramy coś miłego

(np. przerwanie zabawy)

We wszystkich czterech przypadkach pies uczy się na podstawie konsekwencji swoich zachowań. W przypadku wzmocnień uczy się zachowywać w określony sposób, zaś w przypadku kar – rezygnować z określonych zachowań. Trzeba tu zaznaczyć, że kary pozytywne mogą być oczywiście w pewnych warunkach skuteczne, jednak lista skutków ubocznych jest na tyle długa, by je odradzać w pracy z psem. Mając styczność z żywym zwierzęciem musimy pamiętać, że zachowanie to tylko wierzchołek góry lodowej (złożonej m.in. z emocji). Jeżeli w modyfikacji zachowań nie weźmiemy pod uwagę tego, co pies czuje i myśli, nie będziemy w stanie przewidzieć długotrwałych skutków naszych działań, a więc możemy narobić więcej szkody niż pożytku.

Procesem odwrotnym do warunkowania jest wygaszanie. O ile warunkowanie służy „programowaniu” zachowań, wygaszanie to ich „kasowanie”, które najłatwiej omówić na przykładzie. Powiedzmy, że pies przez dłuższy czas jest karmiony pokarmem z lodówki. Szybko nauczy się, że dźwięk jej otwierania oznacza posiłek i będzie stawiał się przy misce, kiedy tylko uchylimy drzwiczki. Jeżeli jednak dana reakcja (pojawianie się przy misce na dźwięk drzwi lodówki) przestanie dawać rezultat (jedzenie w misce), po jakimś czasie wygaśnie. Czyli: gdy przestawimy psa na suchą karmę, ten po jakimś czasie „oduczy” się reagować na lodówkę. Oczywiście w zależności od wielu czynników wygaszanie (jak i warunkowanie) może zachodzić bardzo szybko lub bardzo wolno. Generalnie możemy jednak powiedzieć, że pies (podobnie jak człowiek) po jakimś czasie zaniecha zachowania, które nie daje mu korzyści. Do wygaszania odwołują się instruktorzy szkolenia psów, kiedy zalecają ignorowanie określonych zachowań psa. Jak jednak widać z powyższej tabeli, szkolenie pozytywne (takie, w którym rezygnuje się ze stosowania kar pozytywnych) dysponuje znacznie większym zasobem metod, niż tylko „smakołyki i ignorowanie” – zwłaszcza, kiedy uwzględnimy dodatkowo inne niż warunkowanie formy uczenia się.

#artykuły #szkoleniepsów